Bệnh lao phổi – Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị và biến chứng 2024

Một trong những bệnh lý nguy hiểm và thường gây tử vong ở nước ta là bệnh lao phổi. Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis (MTB) gây ra bệnh này và nó xâm nhập vào hệ thống hô hấp, đặc biệt là phổi. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính rằng hơn 10 triệu người mắc bệnh lao phổi và gần 2 triệu người tử vong do bệnh này hàng năm trên toàn cầu.

Chúng ta sẽ nói về bệnh lao phổi trong bài viết này, từ nguyên nhân gây ra bệnh, triệu chứng, cách chẩn đoán và điều trị cho đến các biến chứng và cách phòng tránh chúng.

1. Giới thiệu 

1.1. Định nghĩa bệnh lao phổi

Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra bệnh lao phổi, là một loại nhiễm trùng cấp tính hoặc mãn tính. Vi khuẩn này có thể tấn công các cơ quan của cơ thể, đặc biệt là hệ thống hô hấp, gây tổn thương và viêm nhiễm chúng.

Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis có thể lây lan qua đường hô hấp của người mắc bệnh khi họ ho hoặc hắt hơi, thậm chí là thông qua các giọt bắn từ miệng hoặc mũi của họ khi họ nói chuyện, hát hoặc cười. Ngoài ra, các vật dụng như khẩu trang, khăn tay và ly uống nước chung cũng có thể truyền vi khuẩn.

1.2. Tình hình bệnh lao phổi tại Việt Nam

Hiện tại, tình trạng bệnh lao phổi ở Việt Nam là một vấn đề y tế đáng lo ngại. Theo thống kê của Bộ Y tế, khoảng 170.000 ca mắc bệnh lao xảy ra hàng năm ở Việt Nam, với khoảng 10.000 ca tử vong. Các khu vực nông thôn và đô thị đều bị ảnh hưởng, nhưng các khu vực miền núi và khó khăn kinh tế thường có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn do thiếu tiếp cận với dịch vụ y tế và điều kiện sống kém. 

Hệ thống y tế Việt Nam đã thực hiện nhiều chương trình để ngăn ngừa và điều trị bệnh lao, nhưng vẫn gặp một số vấn đề, chẳng hạn như thiếu nguồn lực, nhận thức của người dân còn hạn chế và tỷ lệ kháng thuốc ngày càng tăng. Tuy nhiên, Việt Nam đang nỗ lực không ngừng để kiểm soát và giảm thiểu tác động của bệnh lao phổi trong cộng đồng với sự hỗ trợ của chính phủ và các tổ chức quốc tế.

2. Nguyên nhân và triệu chứng

2.1. Nguyên nhân gây bệnh lao phổi

Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào cơ thể là nguyên nhân chính gây bệnh lao phổi. Tuy nhiên, tiếp xúc trực tiếp và lâu dài với những người bị nhiễm bệnh là cần thiết để lây nhiễm bệnh.

Những người có hệ miễn dịch kém, sống trong môi trường có độ ẩm cao, không đủ dinh dưỡng và sinh hoạt ở những nơi nhiễm bệnh cao là những người có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh. Ngoài ra, những người đã tiêm phòng bệnh lao phổi  và thanh niên hút thuốc lá và uống nhiều rượu bia cũng có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh.

2.2. Triệu chứng của bệnh lao phổi

Triệu chứng đầu tiên

Bệnh nhân mới bị nhiễm lao phổi thường không có bất kỳ triệu chứng nào. Chỉ khi vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào hệ thống hô hấp, các triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Các dấu hiệu ban đầu của lao phổi có thể bao gồm:

• Tình trạng ho khan kéo dài từ ba tuần trở lên
• Đau ngực khi thở hoặc khó thở
• Mệt mỏi và khó ngủ
• Giảm cân một cách nhanh chóng
• Hãy đến gặp bác sĩ để được kiểm tra và chẩn đoán bất kỳ triệu chứng nào trên.

Triệu chứng về sau

Bệnh lao phổi có thể lây lan và tấn công các cơ quan khác của cơ thể nếu không được điều trị kịp thời. Những triệu chứng sau đây có thể xuất hiện:

• Ho có đờm, thường xuyên vào buổi sáng
• Đau ngực khi thở hoặc nói chuyện, khó thở và khó thở
• Sốt hoặc hạ sốt liên tục
• Mất cân bằng và khó chịu
• Đầy hơi và bụng
• Khó thở hoặc chảy máu cam
• Giảm cân một cách nhanh chóng

3. Chẩn đoán, cách phòng tránh và điều trị

3.1. Chẩn đoán bệnh lao phổi

Chẩn đoán lao phổi là quá trình sử dụng các phương pháp y tế và xét nghiệm để xác định một người bị bệnh hay không. Hai phương pháp chẩn đoán chính cho bệnh lao phổi hiện nay là xét nghiệm da và nước da.

Test da

• Đây là phương pháp chẩn đoán lao phổi bằng cách tiêm một loại thuốc được gọi là PPD vào lớp da dưới cơ. Da đỏ có nghĩa là ai đó đã tiếp xúc với vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis và đã phát triển kháng thể chống lại bệnh.
• Những phương pháp này không đủ để chẩn đoán lao phổi. Bệnh nhân cần được kiểm tra nước da để xác định nhiễm bệnh và bệnh lao phổi nếu kết quả xét nghiệm da dương tính.

Đánh giá nước da

Đây là phương pháp chẩn đoán lao phổi chính xác nhất. Quy trình này bao gồm:

• Phương pháp đơn giản nhất và hiệu quả nhất để chẩn đoán lao phổi là thử nghiệm máu. Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis sẽ được xác định bằng cách lấy mẫu máu từ tĩnh mạch. Tuy nhiên, máu được lấy từ những người đang dùng thuốc kháng sinh hoặc tiêm phòng bệnh lao có thể cho ra kết quả sai lệch.
• Xét nghiệm nước đào học là một phương pháp chẩn đoán lao phổi bằng cách sử dụng các công cụ và thiết bị đặc biệt để thu thập mẫu nước đào học từ phế nang của bệnh nhân. Sau đó, các mẫu này sẽ được kiểm tra để xác định vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis trong chúng.
• Xét nghiệm nước sỏi niệu: Đây là một phương pháp chẩn đoán lao phổi bằng cách lấy mẫu sỏi niệu từ bệnh nhân. Sau đó, các mẫu này sẽ được kiểm tra để xác định vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis trong chúng.

Tất cả các phương pháp chẩn đoán trên đều có thể xác định vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis và bệnh lao phổi một cách chính xác. Nhưng để đạt được tính chính xác cao nhất, các phương pháp này nên được sử dụng cùng nhau.

3.2. Cách phòng tránh bệnh lao phổi

Đây là một số cách đơn giản để tránh bệnh lao phổi:

• Hạn chế tiếp xúc với người mắc bệnh: Tránh tiếp xúc với những người mắc lao phổi hoặc các vật dụng cá nhân của họ, chẳng hạn như khăn tay, khẩu trang và ly uống nước chung. Để hạn chế việc lây lan vi khuẩn, hãy đeo khẩu trang nếu bạn phải tiếp xúc với người mắc bệnh.
• Điều trị lao phổi sớm: Nếu bạn đã được chẩn đoán mắc bệnh lao phổi, hãy bắt đầu điều trị ngay lập tức và tuân theo hướng dẫn của bác sĩ để ngăn chặn vi khuẩn lây lan.
• Chủ động tiêm chủng phòng bệnh: Cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa lao phổi là tiêm chủng phòng bệnh lao. Tiêm chủng sẽ giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, giảm nguy cơ mắc bệnh.
• Sử dụng khẩu trang khi đi ra ngoài: Đeo khẩu trang là một cách hiệu quả để ngăn chặn các loại bệnh lý lây lan, đặc biệt là bệnh lao phổi. Đeo khẩu trang khi đi ra ngoài để bảo vệ bản thân và ngăn chặn vi khuẩn lây lan.

3.3. Điều trị bệnh lao phổi

Điều trị lao phổi là quá trình sử dụng kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis trong cơ thể. Để loại bỏ tất cả các vi khuẩn đã lây lan trong cơ thể, điều trị bệnh lao phổi phải được thực hiện trong một khoảng thời gian dài, từ sáu đến mười tháng.

Điều trị lao phổi thường bao gồm kháng sinh như Isoniazid, Rifampicin, Ethambutol và Pyrazinamide. Để tránh tình trạng kháng thuốc và đảm bảo hiệu quả điều trị, các thuốc này phải được sử dụng theo đúng liều lượng và thời gian quy định.

Ngoài ra, chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh là cần thiết trong quá trình điều trị bệnh lao phổi để tăng cường hệ miễn dịch và củng cố sức khỏe.

4. Biến chứng của bệnh lao phổi

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh lao phổi có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm và có thể dẫn đến tử vong. Các biến chứng có thể xảy ra do bệnh lao phổi bao gồm:

• Viêm màng não: Vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis viêm màng não. Những triệu chứng nguy hiểm như đau đầu, chóng mặt, nôn mửa, co giật và có thể là tử vong có thể phát sinh.
• Viêm khớp: Khi vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào các khớp của cơ thể, bệnh lao phổi có thể gây ra viêm khớp. Các triệu chứng của viêm khớp bao gồm đau, khó di chuyển và giảm khả năng vận động của các khớp.
• Viêm gan: Lao phổi cũng có thể xâm nhập vào gan, dẫn đến viêm gan. Tình trạng này có thể gây suy gan và tổn thương nghiêm trọng đến các cơ quan khác trong cơ thể.
• Hẹp khí quản: Nếu vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào khí quản, bệnh lao phổi có thể gây hẹp khí quản. Đau ngực, ho và khó thở do hẹp khí quản gây ra có thể ảnh hưởng đến khả năng hô hấp của bệnh nhân.
• Suy tim: Lao phổi có thể dẫn đến suy tim do vi khuẩn lây lan đến cơ tim nếu không được điều trị kịp thời. Các triệu chứng của suy tim bao gồm đau ngực, khó thở, mệt mỏi và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm khác.

5. Dinh dưỡng cho người bị bệnh lao phổi

Quá trình điều trị và phục hồi của người mắc bệnh lao phổi bao gồm dinh dưỡng. Một số nguyên tắc dinh dưỡng cần thiết là:

• Cung cấp đủ protein và năng lượng: Để duy trì cơ thể và phục hồi sức khỏe, người bệnh cần nhiều năng lượng và protein. Có nhiều nguồn protein khác nhau, bao gồm thịt, cá, trứng, sữa, đậu nành và các loại hạt.
• Bổ sung các loại vitamin và khoáng chất: Khoáng chất như kẽm và selen cùng với vitamin A, C và E cải thiện hệ miễn dịch. Các loại rau quả xanh đậm, cam, quýt, ớt chuông và cà chua chứa nhiều vitamin.
• Chất béo tốt cho sức khỏe: Chọn chất béo không bão hòa, chẳng hạn như dầu hạt cải, dầu ô liu, dầu cá và các loại hạt khác. Tránh thức ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn chứa chất béo bão.
• Carbohydrate đa dạng: Để cung cấp năng lượng ổn định và lâu dài, hãy lựa chọn các nguồn carb phức hợp từ gạo lứt, bánh mì nguyên cám, khoai tây, khoai lang và các loại đậu khác.
• Bạn nên uống đủ nước: Người ta nên uống đủ nước để cơ thể luôn hoạt động tốt nhất có thể và hỗ trợ quá trình thanh lọc cơ thể. Mỗi ngày, bạn nên uống ít nhất tám cốc nước.
• Từ chối rượu và thuốc lá: Thuốc lá và rượu làm suy giảm hệ miễn dịch và cản trở quá trình điều trị và phục hồi của người bệnh.
• Nhỏ bữa ăn: Vì người bệnh có thể cảm thấy chán ăn hoặc mệt mỏi, nên chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ hơn mỗi ngày có thể giúp họ tiêu thụ và hấp thụ dinh dưỡng dễ dàng hơn.

Người mắc bệnh lao phổi có thể tăng cường sức đề kháng, giảm các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống bằng cách duy trì một chế độ dinh dưỡng hợp lý và cân đối.

6. Tác hại của bệnh lao phổi mang lại

Bệnh lao phổi có nhiều biến chứng nguy hiểm ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khỏe của người bệnh. Hậu quả của bệnh lao phổi bao gồm:

• Tác động đến sức khỏe: Lao phổi làm cho cơ thể yếu đi, làm giảm khả năng đề kháng của nó và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác. Tác dụng phụ của các loại thuốc kháng sinh có thể xảy ra khi điều trị lao phổi.
• Ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày: Do triệu chứng như ho, khó thở và mệt mỏi, người bệnh lao phổi gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của họ cũng như chất lượng công việc của họ.
• Tác động tinh thần: Những người bị lao phổi có thể bị lo lắng, stress và tâm lý không ổn định. Tâm trí của họ cũng bị ảnh hưởng bởi việc phải đối mặt với bệnh tật và điều trị kéo dài.
• Chi phí điều trị: Điều trị lao phổi đòi hỏi sử dụng thuốc, khám sức khỏe và theo dõi tiến triển của bệnh. Điều này có thể khiến người bệnh và gia đình gặp khó khăn về tài chính.

7. Lợi ích khi điều trị bệnh lao phổi

Bệnh lao phổi có nhiều biến chứng và tác hại nguy hiểm, nhưng việc điều trị kịp thời và đúng cách cũng có lợi cho người bệnh. Điều trị bệnh lao phổi có những lợi ích như sau:

• Chữa khỏi bệnh: Điều trị bệnh lao phổi đúng cách và kịp thời giúp người bệnh chữa khỏi bệnh tình và ngăn vi khuẩn lây lan trong cơ thể.
• Cải thiện chất lượng cuộc sống: Sau khi điều trị bệnh lao phổi thành công, người bệnh sẽ cảm thấy khỏe mạnh hơn, không còn bị ho, khó thở, mệt mỏi và mệt mỏi nữa và có thể tiếp tục làm việc hàng ngày bình thường.
• Ngăn ngừa biến chứng: Điều trị bệnh lao phổi kịp thời giúp bảo vệ sức khỏe toàn diện của người bệnh bằng cách ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, suy gan, suy tim và hẹp khí quản.
• Phòng tránh lây lan: Khi người bệnh lao phổi được điều trị, họ cũng giúp ngăn chặn vi khuẩn lây lan đến những người khác trong cộng đồng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Điều trị bệnh lao phổi cũng giúp cơ thể cải thiện hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý khác và duy trì sức khỏe tốt.

8. Các câu hỏi thường gặp về bệnh lao phổi

Bệnh lao phổi có truyền nhiễm không?

• Có, bệnh lao phổi là một bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Người khỏe mạnh có thể lây truyền bệnh lao phổi qua đường hô hấp.

Ai có khả năng mắc bệnh lao phổi cao hơn? 

• Bệnh lao phổi có nguy cơ cao hơn đối với những người có hệ miễn dịch suy giảm, tiếp xúc với người mắc bệnh lao phổi, sống trong điều kiện vệ sinh kém và không tiêm chủng phòng bệnh lao.

Bệnh lao phổi có thể được chữa khỏi không? 

• Bệnh lao phổi có thể được chữa khỏi hoàn toàn và ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Bệnh lao phổi có xuất hiện lại không? 

• Sau khi điều trị, bệnh lao phổi có thể tái phát nếu cơ thể không đủ sức đề kháng hoặc vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis lại tiếp xúc với cơ thể.

9. Kết luận

Những thông tin cơ bản sau đây liên quan đến bệnh lao phổi: định nghĩa, nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị, phòng tránh và biến chứng, tác hại và lợi ích. Hiểu biết về bệnh lao phổi giúp mọi người nhận biết và phòng tránh bệnh tốt hơn và giúp người bệnh tự tin hơn về quá trình điều trị. Để tìm ra phương pháp điều trị tốt nhất cho bệnh lao phổi, đừng ngần ngại đi khám và hỏi các chuyên gia y tế.